www.magtymguly.org
a member of
|
PORTRAITS
Visit: Magtymguly.net for turkmen literature, books and turkmen related documents. Visit: Magtymguly.com for all about Magtymguly Pyragy. Use central European codes.
Türkmen edebiýaty iò gadymy edebiýatlaryò biridir. Ol özüniò taryhyny gadymy zamanlardan alyp gaýdýar. Türkmen edebiýaty bizi gadymy zamanlardan baºlap, ªu günlere çenli halkyò ýaºaýºy, durmuºy, dürli wakalara gatnaºyºy, gahrymançylyklary, pajygaly ýagdaýlary, arzu-islegleri, bagtly-ºatlykly durmuºlary bilen çeper tanyº edýär. Halkyò döreden ºahyrana eserleri: “Gorkut ata”, “Oguznama” , “Kabusnama”,”Görogly” , “ºasenem-Garyp” ýaly onlarça eposdyr dessanlar köp asyrlar mundan öòki gahrymançylykly, durmuºy, taryhy wakalary habar berýär. -z taryhyny gadym zamanlardan alyp gaýdýan edebiýatyò has ösen döwri orta asyrlardyr. Bu asyrlarda Orta Azyýada Mahmyt Kaºgary “Diwany- Lügat et-türk” , Abu Abdylla Muyzzi (1047- 1127), Omar Haýýam (1048- 1122), Sanjar (1083-1157) “Seljuknama”, Hoja Ahmet Ýasawy (1103-1166) , Aly “Kyssaýy-Ýusup” (1233), Mahmyt Pälwan (1247-1326), Ahmet Burhaneddin Siwasly (1345-1398) Horezm1i “Muhabbetnama” (1353), Seýit Nesimi (1370-1417), Alyºir Nowaýy (1441-1501) ,Wepaýy “Rownakyl yslam” (1464) , Muhammet Fizuly (1500-1563), Muhammet Baýramhan (1505-1561). Abdyrahym Baýramhan ogly (1556-1626), Berhudar Türkmen “Ragna we Zyba” Garaja oglan (1606-1679) ýaly beýik ºahyrlar ýaºap eserleri bilen dünýä edebiýatynyò altyn hazynasyny baýlaºdyrypdyrlar. Orta, asyrlaryò iò görnükli talantlarynyò biri Muhammet Baýramhandyr. Ol diòe bir ºahyr, bagºy-sazanda däl-de , Hindistanda Mongollar köºgüniò baº weziri , harby serkerde-”Han- hanan” hem bolupdyr. Baýramhanyò türki, pars, urdy dillerinde ýazan goºgulary asyrlar geçip, biziò döwrümize ýetipdir. XVIII asyr türkmen edebiýatynyò özboluºly ösen döwrüde ýaºan görnükli, progressiw pikirli söz ussatlary: “Döwletmämmet- Azadynyò (1700-1760) “Wagzy-azat” , “Magtymguly-Pyragynyò” (1733-1783) graz'danlyk Lirikasy, Nurmuhamet-Andalybyò (1710-1770) “leýli-Mejnun”, “Ýusup-Züleýha” , “Oguznama” , Abdylla -¾abendänin (1720 -1800) , “Gül “ Bilbil”, “¾abährem” , Syýahatnama , “žeýdaýynyò (1730 -1800 )” , “Gül-Senuber” Mahmyt Gaýybynyò (1734-1800) , “Otuz iki tohum kyssasy” , Gurbanaly Magrupynyò (1740-1810) “Seýpelek-Medhaljemal” , “Döwletýar”, “Ýusup-Ahmet” , “Aly beg-Baly beg” ýaly eserleri türkmen edebiýatyny , dilini we medeniýetini biçak ösdürýär. XVIII asyr türkmen edebiýatynda agzybirlik, il-ýurdy söýmek we ony goramak , bir bitewi döwlete birleºmek , mertlik , batyrlyk , wepalylyk , ar-namysly bolmak “ baº temalar bolýar.Çeper edebiýatda milli özboluºlylyk , täze mazmunly poeziýa , realistik ugur , progressiw ideýalar has aýdyò du¿ulýar . XIX asyrda türkmen edebiýaty döwrebap ösüº ýoluny geçýär. Bu döwrüò türkmen edebiýatynda XVIII asyrda düýbi tutulan esasy temalar, progressiw ösdürilýär , kämilleºdirilýär. XIX asyrda özleriniò dürdäne eserleri bilen külli türkmene özüni tanadan klassyk ºahyrlar: Mämmetweli Kemine, Seýitnazar Seýdi, Gurbandurdy Zelili , Mollanepes , Annagylyç Mätäji we baºgalar ýaºapdyr. Bu talantly ºahyrlaryò durmuºy dogruçyl beýan edýän , zähmetkeºiò duýgy-dünjesini, ýürek owazyny çeper aòladýan goºgulary ýüreklere teselli berip, dilden -dile geçip gelipdir. XIX asyrda türkmen topragy dürli taryhy wakalaryò ºaýady bolupdyr. Muny Abdy Setdar Kazynyò “Jeònama” (Tekeleriò uruº-kyssa kitaby) poemasy tassyklaýar. “Jeònama” (1862) poemasynyò üsti bilen beýik akyldar Magtymgulynyò türkmen tirelerini birleºdirmek , bir bitewi türkmen döwwletine-ýeòilmez güýje öwürmek baradaky progressiw ideýlarynyò XIX asyrda durmuºa geçip baºlandygyny açyk aòýarys. XX asyryò baºyndaky (1900-1917) türkmen edebiýatynyò taryhyny Döwletmämmet Balgyzyl , Molladurdy , Baýram ºahyr , Körmolla, Durdy Gylyç ýaly halk arasynda giòden tanalan ºahyrlar bezeýär . Bu ºhyrlar öz eserlerini , esasan durmuºy , sosiyal deòsizlik temalarda düzüp, türkmen edebiýatyna öz goºantlaryny goºupdyrlar. Türkmen sowet edebiýaty (1917-1990) özüniò döreýiº we ösüº baºlangyjyny beýik Okt¿abr Sosialistik rewol¿usiýasynyò ýeòºinden alýar. Onuò döre¿iº we ösüº prosesi ýurdumyzdaky sosiýalistik durmuº ajaýyp söz ussatlarynyò -ýazyjy -ºahyrlaryò: Mollamurtuò, Berdi Kerbabaýewiò Ata Gowºudowyò, Agahan Durdyýewiò, Oraz Täçnazarowyò, Hydyr Derýaýewiò, Nurmyrat Saryhanowyò, Ata Salyhyò, Aman Kekilowyò, Gara Seýitliýewiò, Towºan Esenowanyò, Kerim Gurbannepesowyò we baºgalarynyò döredijilik talanty bilen berk baglanyºýar. Türkmen Sowet edebiýaty geçen taryhy döwrüò içinde tema, ideýa-çeper-çilik janr taýdan has ösýär we kämilleºýär. Onuò taryhyny Beýik Oktýabr, W.Ý.Lenin, partiýa, türkmen halkynyò geçen taryhy -rewolýusiýon ýoly, beýik watançylyk urºunda sowet halkynyò beýik Ýeòºi, parahatçylyk, halklaryò dostlygy, Sowet adamsy we onuò zähmet hem ahlak sypatlary barada ýazylan ýüzlerçe çeper, ºahyrana eserler bezeýär . Türkmen edebiýatyny öwrenmekde onuò ençeme asyrlyk taryhyny yzarlamakda, ýüzlerçe talantlaryò döredijilik dünýäsine göz aýlamakda bize ºu “Türkmen ýazyjylarynyò portretleri” diýen komplekte girýän 16 ýzyjy-ºahyryò kömek berjekdigine ynanýarys.
ORAZ Ýazymow |
|
Founded
& designed by: |
EMAIL : farzad@turkmens.com |